Copyrights 101

Telif Hakkı Nedir?

Telif hakkı, sahibine belirli bir eser üzerinde sınırlı bir süre için münhasır hak sağlar. Bir eserin "telif hakkına tabi" olabilmesi için orijinal olması ve CD'ye kaydedilmiş (yapıştırılmış) bir ses kaydı veya kağıda basılmış (yapıştırılmış) bir edebi eser gibi somut bir biçimde sabitlenmiş olması gerekir. Telif hakkına tabi pek çok eser vardır; bunlardan bazıları orijinal edebi eserler, dramatik eserler, koreografi, müzik eserleri, görsel-işitsel eserler ve diğer grafik sanatsal eserlerdir. Bunlardan bazıları şiir, roman, film, şarkı, bilgisayar yazılımı, dans koreografisi, güzel sanatlar, çizgi roman, heykeltıraşlık eserleri ve mimari eserlerdir. Bu, bir grup logosunun, albüm kapak resminin, fotoğrafçıların ve müzik videolarının potansiyel olarak korunabileceği anlamına gelir.

Telif hakkı yasası gerçekleri, fikirleri, sistemleri veya çalışma yöntemlerini korumaz. Telif hakkı ayrıca şarkı adlarını, grup adlarını veya sloganları da korumaz. Bu, bir sanatçının grup adının veya şarkı adlarının telif hakkını alamayacağı anlamına gelir. Bunun yerine, bir kişi belirli bir sanatçı, grup veya şarkı adı için ticari marka koruması başvurusunda bulunabilir. Ticari marka korumasının temelleri ayrı bir makalede ele alınacaktır.

Müzikte Telif Hakları Nelerdir?

Müzik, her parçanın iki telif hakkına sahip olması bakımından benzersizdir. Bunlardan biri şarkının, yani sözlerden ve temel müzikten (ritim, enstrümantal) oluşan müzikal kompozisyonun telif hakkıdır. Diğeri ise ses kaydının veya "ana kaydın" kendisine ait bir telif hakkıdır. Örneğin, "Gözetleme Kulesi Boyunca" orijinal olarak Bob Dylan tarafından yazılmış ve bestelenmiştir. Daha sonra Jimi Hendrix de dahil olmak üzere birçok sanatçı tarafından seslendirilmiş ve "cover" edilmiştir. Bu durumda, temel müzikal kompozisyonun (sözler ve müzikal düzenleme) telif hakkı Bob Dylan'a (veya onun Yayıncılık Şirketine) aitken; bu parçanın Jimi Hendrix versiyonu gibi belirli bir ses kaydının telif hakkı Jimi Hendrix'e (veya onun plak şirketine) aittir.

Telif Hakkı Ne İşe Yarar?

Bir telif hakkı sahibine, yarattığı eser üzerinde beş münhasır hak sağlanır. Eser sahibinin yanı sıra yetkili üçüncü taraflar da şu haklara sahiptir: (1) eseri çoğaltmak (yani, CD'ler, indirmeler ve vinil için müziğin mekanik olarak çoğaltılması); (2) eseri dağıtmak (yani, müziği yayınlamak veya başka bir şekilde kamuya açık hale getirmek); (3) türev çalışmalar hazırlamak; (4) eseri kamuya açık olarak icra etmek (yani, bir konserde veya radyoda); ve, (5) eseri kamuya açık olarak sergilemek. Bu, eser sahibinin eserin kopyalarını satış, kiralama veya kiraya verme yoluyla kamuya dağıtma ve bir romanın kopyalarını satmak veya bir restoranda bir müzik kaydını kamuya açık olarak çalmak gibi eseri kamuya açık olarak icra etme veya sergileme konusunda tek ve münhasır hakka sahip olduğu anlamına gelir.

Örneğin, bir eseri çoğaltma münhasır hakkı, bir sanatçının CD'sini satın alan bir hayranın bu CD'nin kopyalarını oluşturmasını ve başkalarına dağıtmasını engeller. Buna ek olarak, türev çalışmalara izin verme veya hazırlama hakkı, telif hakkı sahibine, korunan orijinal bir şarkının remiksini (türev bir çalışma) üretme veya başka bir tarafın oluşturmasına izin verme hakkı sağlar, çünkü remiks orijinal çalışmanın yeni bir düzenlemesi olarak kabul edilir.

Buna ek olarak, kayıt, indirme, kaset ve CD yapmak için, bir tarafın, temel müzik bestesinin telif hakkına sahip olan taraftan mekanik bir lisans alması gerekir. Bir müzik bestesinin ilk kez kamuya açık olarak yayınlanmasına kadar, söz yazarı ve yayıncı lisans verme konusunda tam kontrole sahiptir. Ancak, bu ilk sürümden sonra, herhangi bir kişi yasal ücretleri ödeyerek ve zorunlu bir mekanik lisans alarak şarkının kendi versiyonunu ("cover" parça) oluşturabilir.

"Zorunlu lisans", söz yazarı (veya yayıncı) tarafından reddedilemeyen bir lisanstır, yani şarkısını kaydetmeniz için söz yazarının iznini gerektirmez. Amerika Birleşik Devletleri'nde, The Harry Fox Agency en önde gelen mekanik haklar ajansıdır. Zorunlu lisansları yönetir ve verir ve mekanik telif hakkı lisans ücretlerini toplar ve uygun taraflara dağıtır.

Telif Hakkı Bildirimine İhtiyacınız Var mı?

Birçok CD, DVD, dergi, web sayfası veya diğer grafik çalışmalarda © sembolü ile birlikte bir isim ve yıl içeren bir telif hakkı bildirimi bulunur (örneğin, © 2018, Justin M. Jacobson). İsim telif hakkı sahibini, yıl ise eserin oluşturulduğu yılı ifade eder. Geçmişte, bir yazarın telif hakkı koruması talep edebilmesi için korunan bir eserin telif hakkı bildirimi ile kamuya dağıtılması gerekiyordu. Ancak, eser "sabitlendiği" (bir şekilde yazıldığı veya kaydedildiği) anda bir yaratıcı koruma elde ettiği için artık durum böyle değildir.

Telif Hakkı Kime ve Ne Kadar Süreyle Aittir?

Bir telif hakkının mülkiyeti, genellikle orijinal yaratıcı olan eserin "yazarına" aittir. Telif hakkı koruması, 1 Ocak 1978 tarihinde veya sonrasında yaratılan tüm eserler için yazarın yaşamı boyunca ve yazarın ölümünden sonra yetmiş yıl sürer. Bu, eser sahibinin yanı sıra mirasçılarının da eserlerden para kazanmasına izin verir.

İki veya daha fazla kişi tarafından yaratılan ve eserin yaratılması sırasında eserlerini birleştirme veya başka bir şekilde bir araya getirme niyetinde oldukları bir eser ortak eser olarak kabul edilir. Bu, ortak yaratımın, farklı yaratıcıların katkılarının "tek bir bütünün ayrılmaz veya birbirine bağlı parçaları olarak" birleştirileceği ve her yazarın "bağımsız olarak telif hakkına sahip olabilecek" materyale katkıda bulunacağı "niyetiyle" hazırlanması gerektiği anlamına gelir.

Ancak, her bir yazarın nihai esere katkılarının eşit olması gerekmez ve yazarların aynı fiziksel alanda bulunmaları veya eseri aynı anda yaratmaları gerekmez (17 U.S.C. §§ 101, 201(a)). Bir "ortak çalışma" için telif hakkı süresi, hayatta kalan son yazarın ölümünden sonra 70 yıldır.

İlgili bir diğer telif hakkı kavramı da "kiralık eser" doktrinidir. Bu, bir bireyin üçüncü bir taraf, bir birey veya şirket tarafından üçüncü taraf için belirli bir eser yaratmak üzere görevlendirildiği anlamına gelir. Bu üçüncü taraf daha sonra bir başkası tarafından yaratılan eserin sahibi olur (17 U.S.C. § 201(b)).

Bir eserin "kiralık eser" olarak kabul edilebilmesi için, telif hakkıyla korunan eserin bir çalışan tarafından işvereni için istihdamı kapsamında hazırlanmış olması gerekir (17 U.S.C. § 101). Bu basit gibi görünse de, kimin "çalışan" olarak kabul edildiği ve bir çalışmanın çalışanın istihdamı "kapsamında" oluşturulup oluşturulmadığına ilişkin bir analiz, duruma göre belirlenir.

Buna ek olarak, bir eser "toplu bir çalışmaya katkı olarak, bir sinema filminin veya diğer görsel-işitsel çalışmaların bir parçası olarak, bir çeviri olarak, bir tamamlayıcı çalışma olarak, bir derleme olarak, bir öğretici metin olarak, bir test olarak, bir test için cevap materyali olarak veya bir atlas olarak kullanılmak üzere özel olarak sipariş edilmiş veya görevlendirilmişse", "taraflar eserin kiralık bir eser olduğu konusunda yazılı olarak anlaştıkları" sürece bir eser "kiralık eser" olarak da kabul edilebilir (17 U.S.C. § 101). Kiralık eserler ile anonim ve takma isimli eserler için telif hakkı süresi, eserin ilk yayınlanmasından itibaren 95 yıl veya yaratılmasından itibaren 120 yıldır (hangisi daha kısa ise).

Bir Şarkının Telif Hakkı Nasıl Alınır?

Amerika Birleşik Devletleri'nin de taraf olduğu Bern Sözleşmesi, bir eserin yaratılması ve yayınlanması üzerine bir "evrensel telif hakkı" veya telif hakkı yaratsa da, eser aslında ABD Telif Hakkı Ofisi'ne kaydedilene kadar "kayıtlı" değildir. Bu, Telif Hakkı tescil edilene kadar telif hakkı sahipliğinin tüm avantajlarının Amerika'da mevcut olmadığı anlamına gelir.

Bir telif hakkını kaydettirmek, uygun dosyalama ücreti ve telif hakkıyla korunan materyalin kopyalarıyla birlikte Birleşik Devletler Telif Hakkı Ofisine bir başvuru hazırlamak ve göndermek kadar kolaydır. Eser tescil edildikten ve sertifika verildikten sonra, tescilin faydaları hemen başlar ve ilk başvuru tarihinden geriye dönük olarak uygulanır.

Yaratıcı materyallerin kamuya açıklandıktan sonraki üç ay içinde ABD Telif Hakkı Ofisi'ne resmi olarak kaydedilmesi, eser sahibine ek ve değerli faydalar sağlar. Bu faydalardan bazıları, eserin artık kamuya açık bir kayıt konusu haline gelmesi ve ABD Telif Hakkı Ofisi ve Kongre Kütüphanesi'nde aranabilir olmasıdır. Bir telif hakkı ihlali davası açabilmek için de eserin tescil edilmiş olması gerekmektedir (17 U.S.C. § 411(a)).

Telif Hakkı İhlali Nedir?

Bir telif hakkı sahibi, korunan eserlerinden birinin bir başkası tarafından ihlal edildiğine inanıyorsa, bu diğer taraf potansiyel olarak telif hakkı ihlalinden sorumlu olabilir. Telif hakkı ihlali, eser sahibinin ihlal edildiği iddia edilen eserde geçerli bir telif hakkına sahip olduğunu ve ihlal eden tarafın eserin orijinal ve temel unsurlarını kopyaladığını kanıtlamasıyla ortaya çıkar.

Eser sahipliği genellikle ABD Telif Hakkı Ofisi'nden geçerli olarak düzenlenmiş bir telif hakkı sertifikasının veya tarafın söz konusu esere sahip olduğunu kanıtlayan başka bir belgenin sunulmasıyla gösterilir. Bir eserin "kopyalanması" genellikle ya doğrudan ya da dolaylı kanıtlarla desteklenir. Kopyalamayı gösteren doğrudan kanıtlar nadir olduğundan, bir telif hakkı sahibi bunun yerine ihlal eden tarafın ihlal edildiği iddia edilen esere erişimi olduğunu ve orijinal eser ile ihlal edildiği iddia edilen eser arasında "kanıtlanabilir benzerlikler" olduğunu kanıtlamak için dolaylı kanıtlara güvenmelidir. Telif hakkı ihlaline ilişkin daha kapsamlı bir tartışma bu metnin kapsamı dışındadır.

Bir telif hakkı sahibinin eserinin ihlal edildiği tespit edilirse, zarar gören tarafın kullanabileceği çeşitli çözüm yolları vardır. Tarafın ihlale devam etmesini önlemek için ihtiyati tedbir kararı alabilir, ihlale neden olan öğelere el koyabilir ve bunlara el koyabilir ve ayrıca ihlali yapmayan tarafın uğradığı gerçek zararları ve kar kaybını telafi edebilirler (17 U.S.C. §§ 501, 503). Ayrıca, eser sahibi ihlalden önce veya eserin orijinal yayın tarihinden itibaren üç ay içinde tescil başvurusunda bulunmuşsa, eser sahibi uğradığı fiili zararları, yasal zararları ve avukatlık ücretlerini geri alma hakkına sahip olabilir. Bu avukatlık ücretleri, telif hakkı sahibinin uğradığı gerçek zararları bile aşabilir.